EN AZ 40 YIL SEFALETİ HEDEF OLARAK KOYUYORLAR
Çin insanların yıllarca hangarlarda yaşayarak güvencesiz çalıştığı bir süreçten geliyor. Türkiye’nin önüne Çin’i model olarak koymak, en az 40 yıl emeği sömürmek, sefaleti hedef göstermek demek.
SUNDUKLARI MODEL DEĞİL ÇARESİZLİK SENARYOSU
Yeni model iki ay önce akıllarında dahi yoktu. 'Çaresizlik senaryosu' bir model olarak takdim ediliyor. Kur artışlarının kontrol altında olduğu algısını oluşturmak için çaresizlikten ortaya atılmış bir şey.
128 MİLYARI HEBA EDEN ALBAYRAK EKİBİ İŞ BAŞINDA
Berat Albayrak ekonomi yönetimine tamamen hâkim. Yönetimini getirmekle kalmadı, ekonomi politikalarını da kurgular durumda. 128 milyar doların heba edilmesi, Berat Albayrak ve ekibinin marifeti.
BU POLİTİKAYI 2023’E KADAR SÜRDÜRME İMKÂNI YOK
Erdoğan’ın bu politikaları Haziran 2023’e kadar sürdürme imkânı yok. Ekonomi bu yükü kaldıramaz. Politikalar devam ederse enflasyon hızla yükselecek, işsizlik artacak ve yoksullaşma derinleşecek.
Cumhurbaşkanı’nın ekonomik büyüme konusunda Çin’i örnek göstermesinin anlamı nedir?
Çin, kalkınmak isteyen bir ülke için örnek olabilir. Ancak Çin’in gelişme hikayesi bugün başlamıyor. Bugün Çin’i model alalım diyorsanız 40 yıl öncesine gitmeniz gerekir. Yıllarca insanların büyük hangarlarda yaşayarak çalıştığı, hiçbir sağlık ve sosyal güvencesinin bulunmadığı, karın tokluğuna yaşamak için çalışmaktan başka çaresinin olmadığı bir süreçten geliyor Çin.
Çin, 1980-2020 döneminde, ortalama olarak, milli gelirinin yüzde 41.6’sını tasarruf etti. Bu tasarrufları da üretken yatırımlarda kullandı. ABD başta olmak üzere birçok gelişmiş ülkeden ciddi miktarda doğrudan yatırım çekti. Bu kaynaklarla konut, AVM veya gereksiz alt yapı yatırımları yapmadı. Bu paraları ülkesini bir üretim üssü yapmakta kullandı. Böylece, 1980-2020 döneminde Çin’de sabit sermaye yatırımlarının GSYH’ya oranı yüzde 39,4 olarak gerçekleşti.
Tabii tasarruf edip kaynaklarını da üretken yatırımlarda kullanınca sürdürülebilir yüksek bir büyüme elde etti. 1980-2020 döneminde Çin’in ortalama büyümesi yüzde 9,3 olarak gerçekleşti. Ayrıca Çin, büyümenin oluşturduğu imkanları gelişme/kalkınma için kullandı.
Biz Devlet Planlama Teşkilatını kapatırken, Çin bunları güçlü bir merkezi planlama ile yaptı. Devlet kapitalizmi ile özel sektör iş birliğini güçlü bir şekilde koordine etti. Sanayisini güçlendirdi, dönüştürdü. Teknolojiye yıllarca yatırım yaptı. Şu anda dünyada 500 büyük şirket sıralamasında ABD’yi geçerek ilk sıraya yükseldi.
Çin, hâlâ ciddi gelir adaletsizliğinin olduğu, kapalı bir ülke.
Şu anda Türkiye’nin önüne Çin’i bir model olarak koymak en az 40 yıl çalışanların emeğini sömürmek anlamına gelir. Bugün dahi zor geçinen işçilerimizi iyice süründürmek anlamına gelir. İyi-kötü var olan sendikal hakları yok etmek anlamına gelir.
Çin, bugüne kadar çevre kaygısı olmadan üretim yaptı. Şimdi bir yandan Türkiye’de iklim değişikliği bakanlığı kuracaksın, diğer yandan çevre duyarlılığı olmayan Çin’in 40 yıl önceki halini model alacaksın.
Bizim tasarruflarımızın milli gelire oranı Çin’in ancak yarısı kadar. Biz Çin’e göre aşırı borçlu bir ülkeyiz.
Özetle, Çin modeli demek Türk milletinin önüne en az 40 yıl sefaleti hedef olarak koymaktır.
NEYİ DEĞİŞTİRİYORLAR?
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “bugüne kadar yüksek faiz düşük kur modelini denedik, netice alamadık, şimdi model değiştiriyoruz” diyor. Neyi değiştiriyorlar?
Türkiye 1980’den itibaren ihracat odaklı büyümeyi esas alan bir ekonomik model uygulamaktadır. Bunu başardığı zamanlar olmuştur, başaramadığı zamanlar olmuştur, ama bu hedeften hiç vazgeçmemiştir.
Ak Parti de kendisinden önceki hükümetlere benzer bir model uygulaya gelmiştir.
Ak Parti 2002 yılı sonunda iktidar olduğunda, reformları yapılmış ve siyasi bedeli başka siyasi partilerce ödenmiş tertemiz bir reform ortamı devraldı. Ayrıca küresel likiditenin oluk oluk bizim gibi gelişmekte olan ülkelere aktığı bir dönemdi. Ak Parti geldiğinde IMF ile bir program yürütülüyordu. Ak Parti bu programı aynen devam ettirdi, hatta süresini uzattı ve 5,5 yıl kesintisiz bir şekilde IMF ile program yürütmüş oldu.
Güçlü tek başına iktidar, AB’ye tam üyelik perspektifi, Türkiye’ye ciddi yabancı kaynak girmeye başladı. Burada iktidarın temel hatası bu kaynakların üretken alanlarda veya ticarete konu alanlarda kullanılmasına ilişkin tedbir almamasıydı. Hatta AVM, konut, ihtiyaç fazlası alt yapı yatırımları yapılmasını hükümet bizzat teşvik etti. Tabii bu esnada ciddi kentsel rantlar oluştu. Yasal olarak bu ranttan vergi almak mümkün olmadığı için bu rant müteahhit ve yerel/merkezi iktidar sahipleri arasında paylaşıldı. Yıllarca süren bu durum iktisadi olarak Türkiye’yi bitirdiği gibi kentleşme, yolsuzluk gibi ciddi sorunlara yol açtı.
19 yıllık Ak Parti hükümetleri döneminde Türkiye yaklaşık 600 milyar dolar cari açık verdi. Diğer bir ifadeyle bu miktarda net dış kaynak kullandı. Artı, kendi tasarruflarımızı da yatırımlarda kullandık ama ülkemizin üretim kapasitesi bu miktarın çok çok altında arttı. Bunun sebebi bu kaynakların önemli kısmının betona gitmesidir. Daha da vahimi bu esnada oluşan yolsuzluklardan elde edilen gelirlerin önemli kısmı yurt dışına çıkartıldı.
DIŞ KAYNAK?
Dış kaynak olarak dış borçlar?
Bu 600 milyar doların yaklaşık 320 milyar doları dış borç şeklinde geldi. Kalanı yabancılara gayrimenkul, banka, sigorta şirketleri, reel sektör şirketleri ve hisse senedi satılması şeklinde geldi. Türkiye şimdi dışarıdan kullandığı bu borçları geri ödeme sıkıntısı çekiyor. 10 yıldan fazla süredir ekonomide alınan kararlarda ciddi hata yapılması, verimlilik kaynaklı bir büyüme yapısı oluşturulamaması, hukuk dışı ve anti demokratik uygulamaların yaygınlaşması, kurumların aşırı yıpratılması/itibarsızlaştırılması, istişarenin yok olması, ehliyet ve liyakatin tamamen kaybolması, partili cumhurbaşkanlığı sistemiyle tek adam rejimine geçilmesi gibi nedenlerle dış kaynak girişinin giderek azalması ve sonunda durma noktasına gelmesi Türkiye’yi en kırılgan ülkelerden biri haline getirmiştir. Özellikle Mart 2021’den sonra işlerin hiçbir şekilde toparlanamaması ve bunun piyasalar tarafından algılanması sonucu Mart ayında 6,88’e kadar gerileyen dolar kurunun 14 liraya yaklaştığını görüyoruz.
SANAYİ PAYI KÜÇÜLDÜ
Yeni modelden bahsediyorlar, bu nedir?
Hükümetin kafasında yeni bir model yok, uyguladığı bir model de yok. Üst üste yapılan hatalar sonrasında işi toparlayamayacağını gören Erdoğan ve ekibi “çaresizlik senaryosunu” bir model olarak takdim etmektedir.
İddia ettikleri gibi bir modeli uygulayacak hangi alt yapıyı hazırlamışlardır? Sanayide hangi dönüşümü yapmışlardır? Teknolojiye yatırım yapılmış mıdır? Türkiye’nin hem mal hem de finansman açısından dışa bağımlılığı artmıştır. İmalat sanayinin GSYH içindeki payı hala yüzde 20’nin altındadır. Halbuki cari fazla veren ülkelerde bu oran uzun yıllar boyunca yüzde 35’in üzerinde seyretmiştir.
Eylül ayı içinde Cumhurbaşkanı imzasıyla yayınlanan Orta Vadeli Program’da yeni model yoktu. Yeni model nasıl bir modelse iki ay önce dahi akıllarında yoktu. Ortada yeni bir model yok. Ekonomideki bozulmanın, özellikle kur artışlarının kontrol altında olduğu algısını oluşturmak için çaresizlikten ortaya atılmış bir şeydir yeni model dedikleri…
Eski Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın her yıl açıklanan orta vadeli programı yeni bir model olarak sunması ayrı bir kepazelikti. Özellikle partili cumhurbaşkanlığı sistemine geçtikten sonra ekonomik sorunların çığ gibi büyümesi sürekli yeni model takdimlerini beraberinde getirmiştir.
TL’Yİ ERİTEREK İHRACAT?
TL’ye değer kaybettirerek, yani ucuza mal satarak döviz kazanarak yatırım yapıp büyümek mümkün mü?
Mümkün değil, hele makro ekonomik göstergeleri ve üretim yapısı bizim gibi olan bir ülkede hiç mümkün değil.
Türk lirasına değer kaybettirerek kısa süreli ihracatı cazip, ithalatı pahalı hale getirebilirsiniz ancak bu kalıcı olmaz. Bunun kalıcı olabilmesi için ücretleri reel olarak sürekli geriletmeniz gerekmektedir. Ancak o zaman emek yoğun sektörlerde belli bir rekabet gücü kazanabilirsiniz. Bu da başka milletlere ırgat olma anlamına gelmektedir. Ak parti Türkiye’yi ırgat ülke yapmaya çabalamaktadır.
Türkiye 2 aydır cari fazla veriyor diye sürekli cari fazla vereceğiz demek bu işi bilmemek demektir. Türkiye 1994, 1998-99 ve 2001 krizinde, 2002 ve 2019 yıllarında kesintisiz bir şekilde 8-9 ay süren cari fazlalar vermiş ama bu durumu sürdürememiştir. Bu dönemlerin ortak özelliği, Türk lirasının aşırı değer kaybetmesidir. Bugün de aynı durumu yaşıyoruz.
CARİ AÇIK SORUNU
Neden böyle, neden sürekli cari fazla veremiyoruz?
Madde madde anlatayım:
-Türkiye, ithalat yapmadan üretim yapamıyor. Özellikle ara malı ve sermaye malında dışa aşırı bağımlıyız. 20 yıllık Ak Parti hükümetleri bu bağımlılığı azaltacak tedbirler almadığı gibi artırdı.
-Finansman açısından dışa bağımlıyız. Hem mevcut borçlarımızı ödemek hem de üretimimizi finanse etmek için dış kaynak ihtiyacımız var. Yurt içi tasarruflarımız mevcut yatırımlarımızı dahi finanse etmeye yetmiyor. Kurun sürekli artması istikrarsızlık demektir. İstikrarsız bir ekonomiye de dış kaynak gelmez. Uzun vadeli veya doğrudan yatırım hiç gelmez.
-Kur istediği yere gitsin diyemeyiz, dış borçlarımız çok yüksek. Yıl başında dış borç stokumuzun TL karşılığı 3,2 trilyon lira idi. Bugün 6,2 trilyon liraya çıktı. 11 ayda dış borçlarımızdaki artışın ne anlama geldiği, 2021 yılı vergi gelirlerimizin 1 trilyon lira olduğu düşünülürse daha iyi anlaşılacaktır.
-Dış talepteki artışı karşılayacak üretim kapasitemiz yok. Kurun sürekli arttığı, belirsizliğin hat safhada olduğu bir ekonomide kimse üretim kapasitesini artıracak yatırım yapmaz.
-Üretim ve ihracatımızın teknoloji seviyesi çok düşük.
-İhraç ettiğimiz ürünler yoğun olarak yurt içinde kullandığımız ürünler. Bu ürünlerde dış talebin artması içeride alım gücünü düşürecektir.
-Ülkemizde kur-enflasyon geçişkenliği çok yüksek. Kurun artması doğrudan enflasyon ve yoksullaşma demek. Gelir dağılımının son yıllarda aşırı ölçüde bozulduğu ülkemizde bu politika daha fazla sürdürülemez.
-Son olarak, Türk milleti, başka milletlere ırgatlığı kabul etmez.
BERAT ALBAYRAK ÇİZGİSİ?
Berat Albayrak’ın çizgisine mi dönüldü?
Berat Albayrak’ın bir çizgisi var mıydı bilmiyorum ama şu anda Berat Albayrak ekonomi yönetimine tamamen hâkim. Kendisinin bakanlıktan ayrıldığı sıkıntılı dönemde ona sahip çıkan sadece iki isim vardı, bugün ikisini de en kritik bakanlıklara getirildi: Mehmet Muş ve Nureddin Nebati. Merkez Bankası Başkanı operasyonunu da Berat bey yaptı. Enerji Bakanı, SPK ve BDDK başkanları zaten onun daha önce getirdiği kişilerdi.
Berat Albayrak’ın Türkiye ekonomisine verdiği zararın boyutu tahminlerin ötesinde yüksektir. 128 milyar doların heba edilmesi, Berat Albayrak ve ekibinin marifetidir. Albayrak Hazine bakanı olduktan sonra sadece bütçe borçlanmasında yanlış bir strateji takip etmesinden kaynaklanan ilave maliyet 1,3 trilyon liradır. Borçlanma stratejisindeki büyük yanlışlığın Bütçeye şu ana kadar olan maliyeti bir yıllık vergi gelirimizden daha yüksektir.
Berat Albayrak ekonomi yönetiminin her tarafına sadece kendi yönetimini getirmekle kalmadı, ekonomi politikalarını da kurgular duruma geldi. Kendisinin bizzat bakan olduğu dönemdeki başarısızlıkları ortadadır. Berat Albayrak kafasıyla ekonomide başarı mümkün değildir.
MİLLİ PARA SÜREKLİ ERİYOR
TL’ye değer kaybettirmenin faturası ne? Yeni politikalar, “ucuza kapatma” iştahıyla dış yatırım çekebilir mi?
Türk lirasına değer kaybettirmenin faturası, az önce ifade ettiğim gibi dış borçlarımızın TL karşılığının artması demektir. Aynı zamanda bütçenin borçları da olağanüstü artacaktır. Çünkü özellikle Berat Albayrak döneminde yurt içinde altın ve döviz cinsinden olağanüstü borçlanmalara gidilmiştir. Bütçe borç stokunun yüzde 81’i dövize, altına ve enflasyona endekslidir. Bu üç değişkenin de kurla birlikte hareket ettiği düşünülürse kurdaki her artış devletin borcunu artıracaktır.
Kur artışı artan enflasyonla birlikte fakirleşme demektir. Özellikle dar ve sabit gelirliler ile çiftçi ve esnaf enflasyondan en fazla olumsuz yönde etkilenen kesimlerdir.
Kurun yükselmesi ülkemizin kendi vatandaşlarına pahalı, yabancılara ucuz hale gelmesidir. Üretim faktörlerimizin ucuz bir şekilde yabancılara kullandırılması anlamına gelecektir.
Kurun hızlı yükselmesi servetin el değiştirmesine de yol açacaktır. Ayakta durmakta zorlanan firmalar ya iflas edecek ya da üretim tesislerini kelepir fiyata yabancılara satacaktır. Hisse senetlerimiz sudan ucuz fiyata yabancıların eline geçecektir.
Biz yabancı sermayeye karşı değiliz ancak varlıklarımızın yok pahasına yabancılaşmasına rıza gösteremeyiz.
Milli paranın sürekli ve aşırı değer kaybetmesi istikrarsızlık demektir. Bunun sonucu da ülkeyi uluslararası tefecilerin eline düşürmek demektir. Nasıl ki, bilançosu düzgün olmayan bir işletme bankadan kredi alamaz, tefeciden çok yüksek faizlerle kredi alır, bu politikalar Türkiye’yi bu hale getirir.
ÖNÜMÜZDEKİ İKİ YIL?
Bir iktisatçı olarak önümüzdeki iki yılı iktisaden nasıl görüyorsunuz?
Bu soruya cevap verebilmek için Cumhurbaşkanının bu süre içinde değişip değişmeyeceği konusunda bir varsayım yapmak gerekiyor. Sayın Erdoğan’ın bu politikaları Haziran 2023’e kadar sürdürme imkânı yok. Ekonomi bu yükü kaldıramaz. Ya Erdoğan kısa süre içinde bu politikasını değiştirecek ya da yapılacak bir erken seçimle kendisi değişecek.
Bu politikanın devam etmesi durumunda, önümüzdeki aylarda enflasyon çok hızlı bir şekilde yükselecek, mal kıtlığı yaşanacak, işsizlik artacak, iflaslar artacak, el değiştirmeler hızlanacak, yoksullaşma iyice derinleşecektir.
Bu politikaların devam etmesi durumunda, bir sonraki safhada da Türkiye şu anda yaşadığı ekonomik krizin yanı sıra ödemeler dengesi ve finansal sistem krizini birlikte yaşayacaktır.
Ben bunların tamamının yaşanmadan ya bir yönetim değişikliği ya da politika değişikliği olacağını düşünüyorum. Çok yüksek faiz artırımıyla başlayacak politika değişikliği, ülkenin komple çökmesini önleyecek ama sorunların çözülmesini sağlamayacaktır.
ÇIKIŞ YOLU?
Nasıl düzlüğe çıkarız?
Erdoğan yönetimiyle düzlüğe çıkmak mümkün değildir. Çünkü Erdoğan, güvenilirliğini tamamen yitirmiştir, iş yapacak bir ekibe ve enerjiye sahip değildir, kirlilik çok artmıştır.
Güveni tesis edecek, belirsizlikleri yok edecek, öngörülebilirliği artıracak; yönetim sistemini değiştirecek, hukukun üstünlüğünü hâkim kılacak, ehliyet ve liyakate önem verecek, kurumlarımızın itibarını ve kapasitesini yükseltecek; üretimi ve ihracatı esas alan bir ekonomi programı uygulayacak; sorunlarının çözümünü bekleyen geniş halk kitlelerinin refahını artıracak yepyeni, tertemiz, dinamik bir yönetimle düzlüğe çıkarız.
"Türkiye’nin önüne Çin’i bir model olarak koymak en az 40 yıl çalışanların emeğini sömürmek, bugün dahi zor geçinen işçilerimizi iyice süründürmek anlamına gelir. İyi-kötü var olan sendikal hakları yok etmek ve Türk milletinin önüne en az 40 yıl sefaleti hedef olarak koymak anlamına gelir."
"Kur istediği yere gitsin diyemeyiz. Yıl başında dış borç stokumuzun TL karşılığı 3,2 trilyon lira idi. Bugün 6,2 trilyon liraya çıktı. 11 ayda dış borçlarımızdaki artışın ne anlama geldiği, 2021 yılı vergi gelirlerimizin 1 trilyon lira olduğu düşünülürse daha iyi anlaşılacaktır."
"Milli paranın sürekli ve aşırı değer kaybetmesi istikrarsızlık ve ülkeyi uluslararası tefecilerin eline düşürmek demektir. Nasıl ki, bilançosu düzgün olmayan bir işletme bankadan kredi alamaz, tefeciden çok yüksek faizlerle kredi alır, bu politikalar Türkiye’yi bu hale getirir."
Karar
